Добавить свою статью
26 Августа 2021
Кыргыз олкосундогу мамлекеттик катчыга бир ооз соз

Кечее куну мамлекеттик кыргыз сыналгысынан «Кыз-жигит сармерден» корсотмосун кордук. Бул корсотуу кыргыз элине шан дагы, ошондой эле дем беруучу иш алгы. Корсотмону коруп жатып илгерки бир ырды аткарганын угуп калдык. Шандуу ыр, коп эл билген ыр. Ал ырдын аты «Алтынчы куну кечинде». Ошол жерде ал чыгарманын ээси дагы отурду. Мындай карап корсок алтынчы кун, бул биздин жети кундун алтынчы куну болуп жатат.

Чындап эле жети кундун алтынчы куну болуп жатпайбы. Ушул ырды угуп жатып, эсибизге бир киши менен маектешкенибиз тушту. Ал суйлошуубуз дагы жыйырма жыл мурун болгон болуп жатпайбы. Бир жагынан бул ыр - чыгармага деле алтымыш бир жыл болуптур. Тактап айтканда «Алтынчы куну кечинде» деген ырга. А биз маектешкен киши дагы жон адам эмес болчу, биздин кыргыз тил институнун алдынкы адиси болуп жатпайбы. Андан сырткары чон илимдердин кандидаты.

Эмне учун ошол маекти айтып жатабыз десениз, анткени ошол убактагы ойлорубузду ушул ыр дагы эстетип жатпайбы. Эми маектин манызы, биз суроо бергенибизде. Эмне учун дегенде, ошол жылдары кыргыздарга жети кундун ар бир кунун – дуйшонбудон баштап жекшембиге чейин киргизип жатпадыбы беле. Биринчи кунду – биринчи кун дебей – дуйшомбу деп кыргыздарга тануулап бут мектептерге киргизбеди беле. Дагы айталы, бул соз жыйырма жыл мурун болгонун.

Ал эми «Алтынчы куну кечинде» деген ырга алтымыш жыл болуптур. Анда кыргыздар алтымыш жыл мурун эле алтынчы кунду – алтынчы кун деп аташкан турбайбы. Анда эмне учун, жыйырма жыл мурун алтынчы кунду биз ишемби кун деп атап калдык. Бул суроого кыргыз тил институттун адиси – «ишемби» бул иран-перс тилинен келген, ал мурун эле колдонуп келген, жазуу иретине болгон нерсе деп жооп берген. Анда эмне учун биздин ыр жараткан кыргыз кишибиз ырын «Ишемби куну кечинде» дебей «Алтынчы куну кечинде» деп ырдап жатат? Тан калаарлык.

Дагы биз суроо бердик чон адиске, анда эмне учун ирандыктар оз созуно которгондо ишемби - алтынчы кун болуп жатат, ал эми дуйшонбу - биринчи кун болуп жатат дедик. Эмне учун кыргыздар биринчи кунду – биринчи кун дебей – дуйшонбу деп, ал эми алтынчы кунду, алтынчы кун дебей – ишемби деп атап жатабыз дедик. Бул суробузга дагы жооп алдык, бул создор илгертен эле кыргыз тилине синип калган деп. Мейли илгертен билбесек, эми билип жатпайбызбы дуйшомбу биринчи кун экенин, ал эми ишемби – алтынчы кун экенин. Анда эмне учун алтынчы кунду, алтынчы кун дебей башка тилде айтып жатабыз. Дагы бир ирет ото тан калганбыз.

Ошол адистин айтканын дагы эле эч тушунбой журобуз. Биздин улуу тилчибиз Кусеин Карасаев айткандай, кыргыз тилине коптогон оздоштурулгон создор кирип кеткен оз убаганда. Бирок кыргыз тилинде бар создорду колдонбой, эмне учун башка тилден оздоштурулгон создорду колдонушубуз керек? Айта берсек дагы, дагы топон-топон создорго конул бурсак болот. Эмне учун биз араб, иран создорун колдонушубуз керек, ал эми оз создорубузду «иллгерки» создор деп четке кагышыбыз керек. Илгерки соз болсо дагы, ал кыргыздын созу болобу же жокпу?

Оз создорубуз мурунку жылдарда балким ойдо жактагыларга жакпай жургондур. Бирок, казыр биз эгемендуу кыргыз эли болуп жатпайбызбы? Анда эмне учун биз озубуздун кыргыз создорун колдонбойбуз. Дагы бир кызык созду ошол жерден укканбыз. Биз айтсак, эмне учун биздин акчабыз «Сом» болуп калды десек, анда дагы адис кишибиз айткан, буд илгертеден келип жатат деп. Биз дагы анда айтканбыз, «Сом» деген бул дагы ирандын созу болуп жатпайбы деп. Иран тилинде сом деген бул акчаны тушундурот. А эмне учун биз оз акчабызды акча дебей, сом деп атадык десек, дагы эле илгертеден келген деген созду уктук.

Бирок казыркыга чейин кээ бир кыргыздын создорун «архаизм» деп колдонуудан чыгараып салышканын деле билип жатпайбызбы. Бирок канча кыргыздын создору башка тилдерге оздоштурулуп кеткени деле чындык болуп далилденип жатпайбы?. А биз аларды тескерисинче унуткарып калдык. Керек болгондо, кыргыз эч качан «Сомун» барбы деп айпайт. Кыргыз дайым «Акчан» барбы деп сурайт. Ушул, жана дагы кыргыздын созундогу койгойлоруно чон суроо берип, мамлекеттик катчыга жолдомо берууго улуксат этиниздер. Эгер ушул саптарда оздоштурулгон создор кобууроок болуп кетсе, анда дагы кечирим сурайбыз.

Курманбек Иманалиев

Стилистика и грамматика авторов сохранена.
Мнение авторов может не совпадать с позицией редакции.
Как разместить свой материал во «Мнениях»? Очень просто
Добавить

Другие статьи автора

27-11-2023
Надо менять приоритеты на выборах, тогда люди поверят и придут на выборы
8529

24-11-2023
Жить стало хорошо по отчету нашего Кабмина
9032

24-11-2023
Наконец узнали, как же пройдет железная дорога по Кыргызстану
8910

24-11-2023
Нацбанк тоже думает о стране или долг платежом красен
8735

23-11-2023
Питьевую воду хотят продавать жителям по себестоимости
8871

22-11-2023
Мест в детских садах мало, да и в школах, возможно
8983

21-11-2023
Хотим и у себя достаток овощей и молока
9198

20-11-2023
Активность банков и ВВП страны
9173

17-11-2023
Кредиты на тепломагистрали, а собранных с граждан мало
9132

13-11-2023
Когда мы узнаем год рождения праотца Манаса
9700

Еще статьи

Комментарии
Комментарии будут опубликованы после проверки модератором
Для добавления комментария необходимо быть нашим подписчиком

×