Өткөн жылдын аягында "Улуттук дем — дүйнөлүк бийиктик" уңгужолу кабыл алынып, ал “өлкөнүн өнүгүүсүн камсыз кылуу максатында иштелип чыккан идеологиялык негиздерди жана стратегиялык багыттарды камтыганы” жарыяланды.
Уңгужолдун негизги максаты мамлекеттик, коомдук-саясий, жарандык институттардын ишин бир нукка салуу менен нарктуу, мекенчил, жоопкерчиликтүү жарандарды калыптандырып, кубаттуу мамлекет куруу экени айтылат.
Уңгужол “жарандарына туруктуу, коопсуз, бейпил, бактылуу, бардар турмуш тартуулай ала турган, күчтүү Кыргыз Республикасын калыптандырууну жана өнүктүрүүнү көздөп, башбагыты аныкталган, узак мөөнөткө эсептелген идеялар тутуму катары мүнөздөлүп, Кыргыз Республикасынын ыкчам жана туруктуу өнүгүү жолуна түшүү мүдөөсүнүн идеологиялык негиз жана таянымдарын, ошондой эле экономика, укук, саясат, илим, билим, маданият багыттары боюнча ой, идея жана теориялык көз караштар түзүмүн, максатка жетүүнүн уңгулуу жолдорун жана башбагытын камтыган, узак жылдарга эсептелген жоболор тутуму деп аныкталган.
“Эгемендүүлүктү туу тутуп, улуттук демибиз менен өнүгүүнүн уңгулуу жолуна түшөбүз жана турмуштун бардык тармактары боюнча дүйнөлүк бийиктиктерге жетишебиз!”- деп жазылган документте.
Кийинки кезде жалпыга маалымдоо каражаттарында бул документти улуттук идеология деп атагандар да болду. Жеке керт башым ага каршылыгым деле жок. Бирок аны мезгил көрсөтөт. Бул Доктринанын мурдагылардай болуп, өгөйлөнүп калбай улуттук идеологиянын негизги элементине айлануусу толук мүмкүн. Тек, ал үчүн бир нече шарттарды жана маанилүү факторлорду эске алуу керек. Мен азырынча алардын ичинен өз оюмда өзгөчө маанилүү деп эсептеген, тилекке каршы, кабыл алынган документте чагылдырылбай калган жагдайлардын бирине гана токтолгум келди.
"УЛУТТУК ДЕМ" – ЭЛДИН ЖАН ДҮЙНӨСҮ, АТА-БАБАЛАРДЫН МУРАСЫ
Алдын-ала айта кетчү нерсе, уңгужолдун "Улуттук дем — дүйнөлүк бийиктик" деп аталышы мага жагат. Анткени, документте эң туура баса белгиленгендей, “улуттук дем - улуттук рухтун күчү, кубаты; жаралуусуна жана өнүгүүсүнө элдин кайталангыс тарыхый өтмүшү, дүйнөтааным тажрыйбасы жана эс тутум байлыктары, алардын биргелешкен күчү негиз болгон, дымак жаратуучу, жарандарга туруктуу дем берип, аларды жаңы максаттарга шыктандырып туруучу улуу күч. Улуттук демдин жаратуучусу, алып жүрүүчүсү - эл. Улуттук деми өркөндүү коом жаратуу кудуретине ээ болгон эл гана мамлекет түзө алат.”
Улуттук дем – бул ар бир улуттун жан-дүйнөсүн, өзгөчөлүгүн жана руханий баалуулуктарын камтыган терең түшүнүк. Ал элдин тарыхы, каада-салты, тили, маданияты жана жашоо образынан калыптанган уникалдуу көрүнүш. Улуттук дем – бул бир элди экинчисинен айырмалап турган руханий күч, ал мамлекеттин туруктуулугун жана өнүгүшүн камсыз кылган маанилүү факторлордун бири. Ал ошол эле учурда улуттук аң-сезимдин жана маданий мурастын негизи болуп саналат. Улуттук дем күчтүү болгон жерде улуттун аң-сезими да бекем болуп, анын өнүгүүсүнө өбөлгө түзөт.
Ар бир элдин улуттук деми анын тарыхы менен тыгыз байланышкан. Тарых – бул элдин башынан өткөргөн окуяларынын, күрөшүнүн, жеңиштеринин жана жоготууларынын жыйындысы. Кыргыз эли үчүн тарых ата-бабалардын эркиндикти сактап калуу жолундагы каармандыгын, көчмөн маданиятынын байлыгын жана улуттук аң-сезимдин калыптаныш процессин чагылдырат. “Манас” эпосу – кыргыз элинин улуттук деминин чыңалуусунун мисалы, ал эркиндикти, биримдикти жана адилеттүүлүктү даңазалайт. Кыргыз элинин эгемендикке умтулуусу, анын байыркы мезгилден азыркыга чейинки тарыхый жолунда улуттук деминин негизин түзгөн. Ошондой эле, улуттук дем элдин биримдигин чыңдап, анын келечекке карай өнүгүүсүнө багыт берет.
"Дем" – бул бизди тирүү кылган, бизди улут катары бириктирген жан дүйнө. Кыргыз элинин кылымдарды карыткан тарыхы, “Манастагы” рух, ата-бабалардын боорукердикке, адилеттүүлүккө, калыстыкка болгон ишеними – мунун баары "демдин" чагылдырылышы. "Улуттук дем" – бул, документте белгиленгендей, элдин этномаданий түпбелгиси (коду), анын түпкү негизги руханий өзөгү. Кыргыз элинин деми болбосо, биздин улуттук дөөлөттөр, маданиятыбыз жана өзгөчөлүгүбүз жоголуп кетмек.
Бирок суроо туулат: өнүгүү үчүн ушул "демди" сактап калуу гана жетиштүүбү? Дем алып, тынч жашоого умтулуу менен дүйнөдө бийиктикке жете алабызбы? Балким, Кыргызстан азырынча экономикалык кыйынчылыктын жана эл аралык аренадагы ордун бекемдөөнүн алдында турган шартта бизге "дем" менен бирге күчтүү аракеттер, эрк жана демилгелүүлүк, же бир сөз менен айтсак, улуттук жигер керектир.
УЛУТТУК ЖИГЕР
Улуттук жигер – бул улуттун эркиндиги, өнүгүүсү жана бакубат жашоосу үчүн жасаган аракеттеринин жыйындысы. Улуттук дем улуттун руханий дүйнөсүн камтыса, улуттук жигер ошол демдин ишке ашуусуна түрткү берген күч болуп саналат. Улуттук жигер элдин саясий, экономикалык жана социалдык өнүгүүсүнө түздөн-түз таасир этет. Кыргыз элинин тарыхындагы көз карандысыздык үчүн болгон күрөштөр, эгемендикти сактоо жана мамлекетти чыңдоо аракеттери улуттук жигердин ачык мисалдары болуп эсептелет. Улуттук жигер ар бир жарандын активдүү позициясын билдирет жана ал элдин алдыга карай умтулуусунун көрсөткүчү болуп саналат.
"Улуттук жигердин" мааниси:
o Экономикалык жана саясий реформаларды ишке ашыруу. Прогресске жетүү үчүн жигердүү аракет талап кылынат. Жөн гана "дем" менен чектелүү өнүгүүнү камсыздай албайт.
o Жаңы мүмкүнчүлүктөрдү түзүү, жаңы муундагы экономикалык, социалдык жана билим берүү системаларын куруу жолуна түшкөн Кыргызстан күчтүү аракетке муктаж.
o Жаштардын динамикалуу, инновациялык потенциалын ачуу, бириктирүү жана багыттоо зарыл. Жигер жок болсо, жаштар демин кайдан алат?
"Жигер" термини аракеттүүлүк, демилгелүүлүк, энергия жана жогорку максатка жетүү үчүн берилгендикти билдирет. Бул түшүнүк көбүрөөк динамика, аракет жана конкреттүү иш-чаралар менен байланыштуу.
"Жигер" улуттун өнүгүүгө болгон ишмердигин жана аракетин баса белгилейт.
"Дем" улуттун ички руханий күчүн жана биримдигин билдирсе, "Жигер" анын тышкы аракетин жана прогресске умтулуусун чагылдырат. Экөө тең маанилүү.
Эгер "дем" – бул бизди тирүү кылган жан дүйнө болсо, анда "жигер" – бизди алдыга сүрөгөн зор күч. Жигер – бул аракет, мээнет, күрөш, жеңишке болгон ишеним. Кыргыз эли качан гана жигердүү аракетке өткөндө тарыхый ийгиликтерге жеткен. Көчмөндөр маданияты өзү аракеттин жана тынымсыз өнүгүүнүн символу эмеспи?
"Улуттук жигер" концепциясы улуттун прогрессивдүү, жаңыланууга жана өнүгүүгө багытталган умтулуусун чагылдырат. Бул учурда сөз элдин жан дүйнөсү жөнүндө гана эмес, анын турмушту өзгөртүүгө, жаңычылдыкты жаратууга болгон аракеттери жөнүндө болот.
Бирок "жигер" өзү жалгыз кээде текке кетиши мүмкүн. Анткени аракетти демибизди жоготпой, руханий дөөлөттөрүбүзгө бекем таянып жасообуз керек. Жигердин оту демдин шамалы менен күчөйт. Эгер демибиз жок болсо, аракетибиздин багыты да жок болуп калышы мүмкүн.
ДЕМ ЖАНА ЖИГЕРДИ ГАРМОНИЯЛУУ АЙКАЛЫШТЫРУУ МҮМКҮНБҮ?
Кыргызстандын бүгүнкү тагдырында бул эки сапат – "дем" жана "жигер" бири-бирин толуктап турушу керек. Бирин тандоо менен экинчисинен ажырап калуу коркунучу бар. "Дем" элдин руханий баалуулуктарын сактоого жана жоготпой алып жүрүүгө үндөйт, ал эми "жигер" ошол баалуулуктарды сактап гана тим болбостон, аларды дүйнөгө көрсөтүп, прогресске жетүүнү көздөйт.
Бирок биз "Улуттук дем – дүйнөлүк бийиктик" уңгужолун калтырып, аны "Улуттук жигер" деп өзгөртүп койсок, анда биздин концепцияда руханийлик, боорукердик жана руханий бийиктик жетишсиз болуп калуу коркунучу жаралат. Ал эми "Улуттук дем" түшүнүгүн сактоо менен жигерди кошумча күч катары киргизсек, анда ал экөө гармонияда иш алып барган бүтүндүккө айланат.
Менин оюмча, "Улуттук дем – дүйнөлүк бийиктик" уңгужолу туура тандоо болуп саналат. Анткени ал элдин жүрөгүнө кайрылат, биздин мурасыбызды, рухубузду жана жан дүйнөбүздү алдыга коёт. Бирок бул уңгужол жигердин күчүн да четке какпашы керек. Биздин демибиз аракет менен коштолгондо гана улуттук идея чыныгы бийиктикке көтөрүлөт.
"Улуттук дем" биз ким экенибизди айтып берет, ал эми "жигер" биз ким болорубузду аныктайт.
"Улуттук дем" жана "Улуттук жигер" экөө тең өз алдынча маанилүү, бирок алар бири-бирин толуктап, күчтүү гармония түзө алат.
Бул экөөнү тең салмактуу пайдалануу – идеалдуу стратегия. Улуттук идеянын негизги күчү ошол гармонияда жатат.
"Дем" багыты: Бул элдин күрөө тамырын, анын тарыхын жана маданиятын билдирет. Эгерде "дем" сакталбаса, анда мамлекеттин негизги руханий таянычы жоголот. Ата-бабаларыбыздын асыл баалуулуктары бизди дүйнөлүк коомчулуктан айырмалап турган өзгөчөлүктөрүбүз.
"Жигер" багыты: Бул багыт аракетти, күч-аракетти, жаңы максаттарды билдирет. Жигер болсо, улут алдыга жылат, дүйнөлүк деңгээлдеги жетишкендиктерге умтулат.
Экөө бири-бирине көз каранды. Эгерде дем – бул улуттун жаны болсо, жигер – анын колу жана буту. Руханий негизден дем алып, аракетке өтүү гана Кыргызстандын өнүгүүсүнө жардам берет.
КЫРГЫЗСТАНДЫН КЕЛЕЧЕГИ УЛУТТУК ДЕМ МЕНЕН
УЛУТТУК ЖИГЕРДИН БИРИМДИГИН САКТООДО
Кыргызстандын келечеги үчүн кайсынысы маанилүүрөөк?
Учурдагы Кыргызстандын абалында, менин оюмча, "жигерге" басым жасоо зарыл, бирок, аны "демдин" күчү менен коштоо шарт.
Эмне үчүн? Анткени бүгүнкү күнү Кыргызстан олуттуу реформаларга, динамикалуу өзгөрүүлөргө муктаж. Жаңы экономикалык моделдерди куруу, саясий системаны модернизациялоо жана эл аралык мамилелерди чыңдоо аракеттерди талап кылат. Бирок бул аракеттер өз улуттук негиздерибизге каршы келбеши керек. Жигер менен аракеттенгенде, демибизден айрылбоо – чоң сыноо.
Кыргызстан үчүн эң мыкты стратегия – бул "Улуттук дем – дүйнөлүк бийиктик" концепциясын кармануу, бирок ага күчтүү "улуттук жигерди" кошуу. Кыргызстандын келечеги улуттук дем менен улуттук жигердин биримдигин сактоодо. Демибиз – биздин жан дүйнөбүз болсо, жигерибиз – дүйнөлүк бийиктикти багындырууга болгон аракетибиз.
