Добавить свою статью
23 Августа 2016
Что произошло в мартовские дни 2005?: Революция, государственный переворот, узурпация власти, или как Бакиев провозгласил себя премьер-министром и исполняющим обязанность президента

Не смотря на то, что издано множество публикаций о событиях, произошедших за годы независимости - в их числе книги А. Акаева, две книги о мартовской революции К. Бакиева, книги политиков А. Бекназарова, О. Текебаева, отечественных и зарубежных политологов, журналистов, - события и процессы этих лет все еще порождают множество вопросов. И это естественно. Как писал английский писатель, новеллист и философ О. Л. Хасли: «Факты истории интересуют нас только в том случае, если они вписываются в наши политические убеждения». Безусловно, авторы публикаций, как непосредственные участники событий, рассматривали историю через призму своих политических убеждений. Однако никто не может отрицать тот факт, что их труды являются ценнейшими материалами для профессиональных историков, юристов, социологов. Конечно, отдельные их аналитические рассуждения зачастую основывались на той информации, которой они владели, что, в свою очередь, создавала не всегда объективную картину происходящих событий. Поэтому, как непосредственный участник событий 24 марта 2005 года, я счел необходимым дать пояснения, уточнения отдельным фактам, деталям тех дней, которые по непонятным причинам упоминались вскользь, без должной их оценки, и которые могут оказаться существенными при формировании целостного видения истории этого периода и объективной оценки поступков действующих лиц.

***

В общественном сознании события 24 марта 2005 г. породили некую понятийную дилемму. С одной стороны, политики, пришедшие во власть, считали события 24 марта 2005 г. революцией. «24 марта свершилась народная революция. Иначе мы не говорим, как бы вы ее не называли», — заявляла Р. Отунбаева. Среди экспертов, как и в широком обыденном сознании, благодаря тиражированию средствами массовой информации непродуманных стереотипов, также было закреплено применение понятия «революция» тогда как в политической истории понятие «революция» применяется к масштабным и продолжительным процессам, к смене строя, системы.

Согласно свободной энциклопедии Википедия: «Политический кризис в Киргизии 2005 года - государственный переворот из серии «цветных революций», произошедший в Киргизии в марте 2005 года, приведший к свержению президента республики Аскара Акаева и приходу на его пост Курманбека Бакиева».

Российский ученый - политолог Александр Князев в книге «Государственный переворот 24 марта 2005 г. в Киргизии» однозначно объясняет авторскую позицию самим названием книги.

Что же на самом деле произошло в мартовские дни 2005 г.: революция, государственный переворот, узурпация власти?

Этимологически «переворот» - это то же самое, что и «революция». «Переворот» применяется собственно к событию смены власти, последствия которой совсем не обязательно являются революционными по своим масштабам. И поэтому, что одни называли события тех дней революцией, а другие - государственным переворотом, по сути, друг другу не противоречили. Другое дело, если речь идет о насильственном захвате или удержании власти, которая во многих странах, в том числе и у нас, является тяжким государственным преступлением (статья 295 УК Кыргызской Республики) и которое, до настоящего времени, почему то не рассматривалось.

Так характеризует события 24 марта А. Кынев (эксперт Международного института гуманитарно-политических исследований в статье «Кыргызстан до и после «тюльпановой революции»: «…В результате этого кризиса в стране произошел фактический самораспад прежней власти и к руководству на волне сумятицы пришла коалиция разношерстных групп, в разное время оказавшихся в оппозиции к А. Акаеву. По сути, они просто заполнили тот вакуум власти, внезапно и столь шокирующе для многих возникший. Лидером этой коалиции и и.о. президента страны и стал бывший премьер-министр Кыргызстана К.Бакиев».\)

Возникает вопрос, почему и на основании каких данных А. Кынев решил, что К. Бакиев стал и. о. Президента страны?

А. Князев в своей книге так описывает мнение Председателя Конституционного суда Чолпон Баековой: «Законно ли отстранение от власти Аскара Акаева? Президент Акаев нас покинул. Он позорно бежал из страны, а значит, я не вижу оснований, по которым он может сохранять свои полномочия. Он вверг страну в хаос. Как председатель Конституционного суда, я квалифицирую его как прекратившего исполнение обязанностей президента страны. Насколько легитимны новые власти? В соответствии с законодательством в случае утери одной из ветвей власти две другие должны сделать все, чтобы сохранить равновесие. После бегства президента Акаева и отставки премьер- министра Николая Танаева мы потеряли исполнительную ветвь. Поэтому теперь законодательная ветвь должна сделать все, чтобы установить стабильность в стране. В соответствии с конституцией легитимный парламент избрал нового премьер-министра, который до президентских выборов будет исполнять обязанности президента. Это Курманбек Салиевич Бакиев.».

Может, после такого авторитетного вывода все решили, что парламент избрал К. Бакиева премьер-министром и потому он стал и.о. Президента?

Обратимся за ответом к Конституции КР, точнее, действующему на то время к Закону КР «О новой редакции Конституции Кыргызской Республики», принятому референдумом 2003 г.

«Премьер-министр Кыргызской Республики назначается Президентом Кыргызской Республики с согласия большинства от общего числа депутатов Жогорку Кенеша Кыргызской Республики» [пункт 1 статьи 71].

«К ведению Жогорку Кенеша Кыргызской Республики относятся:

9) дача согласия на назначение Премьер-министра Кыргызской Республики, членов Правительства Кыргызской Республики» [подпункт 9, пункта 1 статьи 58];

Таким образом, Премьер-министр не избирается парламентом, а назначается Президентом.

«Полномочия Жогорку Кенеша Кыргызской Республики, предусмотренные подпунктами 1-19,… пункта 1 статьи 58 Конституции Кыргызской Республики в новой редакции, осуществляются Собранием народных представителей Жогорку Кенеша Кыргызской Республики.» [пункт 9 раздела III]

Следовательно, премьер-министр мог быть назначен Президентом с согласия Собрания народных представителей Жогорку Кенеша (далее СНП)

В тот день ситуация была критическая. Сбежал президент, ушел в отставку премьер-министр. На тот момент легитимным был только Верховный суд. Новый состав Жогорку Кенеша (далее, новый состав ЖК), не дожидаясь срока окончания полномочий Законодательного собрания Жогорку Кенеша (далее ЗС), Собрания народных представителей Жогорку Кенеша (далее СНП), который истекал 14 апреля 2005г., начинают свое заседание. То есть, новый состав парламента, по сути, захватывает законодательную власть, нарушив Конституцию Кыргызской Республики (далее Конституцию), где указано, что депутаты Жогорку Кенеш избираются на пять лет [пункт 2, статья 54].

Согласно пункта 4 статьи 55 Конституции, со дня первого заседания Жогорку Кенеша Кыргызской Республики нового созыва полномочия Жогорку Кенеша Кыргызской Республики прежнего созыва прекращаются. В то же время, согласно вышеуказанной нормы Конституции полномочия ЗС и СНП прекращались только 14 апреля 2005 г. Сложилось абсурдная ситуация в законодательной власти.

В тот день каждая минута решала судьбу страны. Полномочия Президента зависли в воздухе. Новый состав ЖК не избрал Торага. Принимая данное обстоятельство во внимание, я предложил соратникам – оппозиционерам «акаевскому режиму» - срочно собрать состав Верховного суда и отменить решение Центральной избирательной комиссии (далее ЦИК) о регистрации нового состава парламента. Основанием этого было то, что преждевременная регистрация нового «акаевского» состава ЖК при том, что полномочия прежнего состава Жогорку Кенеша заканчивались только 14 апреля, создала двоевластие в законодательной ветви власти. С моим предложением согласились. Я, А. Бекназаров, А. Мамбеталиева, А. Малиев О. Малеванная предприняли меры по сбору членов Верховного Суда на экстренное заседание. После долгих дискуссий Верховный Суд принял решение о признании регистрации нового состава ЖК незаконной. Конституционное поле было восстановлено.

Данное событие А. Князев описывает следующим образом: «Около 20 часов вечера Верховный суд, собравшийся на совещание, отменил регистрацию нового состава парламента. Председатель Верховного суда Курманбек Осмонов заявил, что суд единогласно принял решение об отмене регистрации нового состава парламента. «Таким образом, мандат полномочий возвращен двухпалатному парламенту Киргизии, сроки полномочий которого по Конституции истекают 14 апреля», — сказал Осмонов. На заседании ВС присутствовали 33 из 35 членов Верховного суда. Около 23 часов вечера решением парламента 3-го созыва (старый парламент) спикером был избран Ишенбай Кадырбеков. По конституции Киргизии, в отсутствие президента и главы правительства спикер должен исполнять их обязанности»

Полномочия верховной власти государства не могут оставаться беспризорными ни на секунду, должен действовать принцип: «Король умер, да здравствует король!». 24 марта 2005 г. в отсутствии бежавшего А.Акаева, отставки премьера Н.Танаева, решения Верховного суда об отмене регистрации нового состава ЖК КР, полномочия президента должны было перейти одному из Торага двухпалатного ЖК КР.

Кому? Конституцией страны данный вопрос не был регулирован.

Исполнение полномочий Президента Торагой СНП мог породить правовую коллизию. Направляя в СНП представление на назначение К. Бакиева Премьер-министром, по сути, он просил бы дать согласие на назначение у депутатов, у которых он был Торагой. Депутаты СНП должны были дать согласие или отказать своему Торага в его просьбе. Далее, он должен был подписать решение депутатов как Торага СНП и направить это решение исполняющему обязанности Президента, то есть самому себе. Затем он, как исполняющий обязанности Президента должен был издать соответствующий Указ. Понимая абсурдность подобной ситуации, никто на такой шаг не пошел. Кроме того, нельзя было не учитывать то обстоятельство, что Жогорку Кенеш, как целостная законодательная власть, состоял из двух палат, - ЗС и СНП. Поэтому, при отсутствии Президента страны, единоличное решение вопроса, касающегося формирования исполнительной ветви власти любой из палат Жогорку Кенеша, было бы не корректно. При такой ситуации, принимая во внимание то, что ЗС являлось постоянно действующей палатой, а также в целях исключения возникновения правовой коллизии и узурпации власти одной из палат Жогорку Кенеша, представление на назначение премьер-министра в СНП мог Торага ЗС. Соответственно, Торага ЗС должен был исполнять обязанности президента страны и после получения согласия от СНП издать Указ о назначении Премьер-министра. Таким образом, формальная сторона вопроса, касающегося формирования исполнительной ветви власти завершилась бы без нарушения требований Конституции. Так описывает последующие события тех дней М Жумакадыров в статье «Опасный прецедент» (dozooffice@rambler.ru 13.08.2008 г. ). «… можно предположить, что 25 марта 2005 года в СНП ЖК КР кандидатуру К. Бакиева на должность Премьер-министра КР представлял Торага Законодательного собрания ЖК КР, исполняющий полномочия Президента КР И. Кадырбеков, ибо действующие президент А. Акаев и премьер-министр Н. Танаев были в бегах. Другого варианта не могло быть»

Так думали абсолютное большинство. Но я, как Торага ЗС , исполняющий обязанности Президента, не давал представление на К. Бакиева в СНП для получения согласия на назначение его премьер-министром. Почему СНП, в нарушении Конституции, при отсутствии соответствующего представления дала согласие на назначение К.Бакиева премьер-министром - непонятно. Наверное, в этой ситуации человеческого фактора было больше, чем законности.

Остается еще один важный вопрос: если даже СНП дало свое согласие, тогда кто издал Указ о назначении К. Бакиева премьер-министром?

Мной подобный Указ не подписывался. Следовательно, никто не назначал К Бакиева премьер-министром. Отсюда, соответственно, он не мог исполнять обязанности Президента страны. Все шло к тому, что К. Бакиев, по собственной инициативе загонял себя под статью 295 УК Кыргызской Республики: «насильственный захват власти или насильственное удержание власти», что квалифицируется как тяжкое преступление.

Почему К. Бакиев и его окружение игнорировали наши инициативы по приданию легитимности получения власти, мне до сих пор не понятно.

Могу предположить, что на них серьёзное повлияло информагентство ЕuroNews, который информировал мир о том, что в Кыргызстане произошла смена власти и исполнение полномочий Президента Кыргызской Республики перешло в руки спикера ЗС Кадырбекова И. Д. Это их очень сильно задело. По этому поводу, ночью 24 марта 2005г., в кабинете депутата А. Малиева между мною и У. Сыдыковым произошла серьезная стычка. Мои объяснения ситуации и доводы о необходимости соблюдения Конституции не доходили до него. А когда бакиевцы узнали, что я утром в гостинице «ХАЯТТ» встречаюсь с представителями иностранных государств, то они, наверное, и приняли решение идти своим путем: спешно пошли получать согласие у СНП на назначение К. Бакиева премьер-министром. Возможно, в своем предположениях я ошибаюсь. Но то, что бакиевцы совершили роковую ошибку, которая свела на нет все их потуги войти в последующем в правовое поле, - это точно. Если я, как личность, была неприемлема для них, им ничего не стоило попросить выполнить процедуру передачи власти Торага СНП. Но случилось то, что случилось. Необходимо было спасать положение. Невозможно признавать действие Конституции и одновременно поступать вне его поля. Понимая неадекватное психологическое состояние бакиевцев, в целях исправления сложившейся ситуации я предложил ЗС ЖК КР принять «Чрезвычайный закон», согласно которого действие Конституции приостанавливалось, со всеми вытекающими из этого последствиями. Парламент поддержал законопроект. Прежде чем подписать закон, я проинформировал об этом К. Бакиева. Он попросил не афишировать закон и пожелал изучить его содержание. В это время огромная толпа митингующих рвалась в здание парламента с желанием не дать работать новому составу парламента. К. Бакиев взял напечатанный текст «Чрезвычайного закона» в руки, вышел к митингующим и, показав его народу, при них подписал закон (хотя в этом не было необходимости) и объявил, что с принятием чрезвычайного закона приостановлено действие Конституции и, соответственно, судьба нового состав ЖК предрешена. Народ успокоился и двинулся вместе К. Бакиевым на центральную площадь города. Вернувшись с площади, он попросил не публиковать закон. Могу предположить его рассуждения. В случае вступления в силу закона К. Бакиев (по его пониманию) становился никем (хотя это было не так), ибо последствие этого шага требовало создание временного исполнительного органа, который должен был назначить срок выборов Президента страны и обеспечить его проведение. Эта классическая форма революции, когда действие основного закона приостанавливается, временная исполнительная власть живет на основе правового акта - декрета, которая была применена 7 апреля 2010 года. Этим самым, народ, который жаждал роспуска парламента, был бы удовлетворен. Обещание перед народом было бы выполнено. Главное, не была бы допущена узурпация власти. Но «бакиевцы», то ли в пылу эйфории, то ли из-за недальновидности или правовой безграмотности предали ожидания народа, и, наоборот, приняли все меры, чтобы реанимировать новый состав ЖК, распустив прежний состав. То есть, выбрали путь удержания власти с новым парламентом, из-за выборов которого и случились события 24 марта 2005г.

Самопровозглашённый премьер-министр К. Бакиев 25 марта назначает Абдраимова Т.Д и.о. Председателя ЦИК, при том, что Председателем ЦИК оставался Иманбаев С.И., освобожденный от должности только 26 марта (опять двоевластие)!.. Вопрос, можно ли считать Т. Абдраимова Председателем ЦИК по той простой причине, что указы издавал не легитимный, самопровозглашённый Президент? Естественно, -нет! К.Абдраимов сразу же, наверное, следуя рекомендациям «бакиевской команды», добивается в ЦИК принятия решения о регистрации депутатов нового состава ЖК КР и, тем самым, повторно провоцирует его незаконное функционирование

С 27 марта новый состав ЖК начинает свою работу. В то же время срок полномочий ЗС и СНП Жогорку Кенеша заканчивался только 14 апреля 2005г., что было подтверждено постановлением Верховного суда. Несмотря на очевидный курьез, новый состав ЖК продолжает функционировать, а К.Бакиев заручается его согласием на свое назначение премьер-министром.

Вот как описывает эти события М Жумакадыров: «Дело в том, что ситуация еще более усугубилась желанием К. Бакиева заручиться согласием на его назначение Премьер-министром КР новым составом ЖК КР. Трудно найти причину этому нелогичному поступку, так как это обозначало непризнание легитимности согласия, данного СНП ЖК КР. Данное обстоятельство создавало вакуум власти от 25 марта 2005 года до дня получения второго согласия от нового состава ЖК КР. В этом случае исполнение полномочий Президента КР переходило к двум спикерам парламента. Один - Торага ЗС ЖК КР И. Кадырбеков, срок полномочий которого заканчивался только 14 апреля 2005 года, другой – О. Текебаев - Торага ЖК КР нового созыва. Одним словом, этот период можно было бы назвать периодом хаоса, который был еще более усугублен поступком К. Бакиева. И вновь возникает один и тот же вопрос, а кто или какой исполняющий полномочия Президента КР представлял его кандидатуру, а потом кто назначил К. Бакиева Премьер-министром КР?»

Наверное, осознавая абсурдность происходящего, «бакиевцы» пытаются распустить ЗС и СНП. При всем желании они не могли совместить несовместимое. Не могли полномочия законодательной власти исполнять сразу два парламента. Трудно даже представить, что заседают два состава ЖК вместе, где в президиуме восседали бы три спикера, а в зале находились бы депутаты двух палат и новый состав ЖК. А как бы принимались решения?

Сил у них хватило только на СНП - 29 марта добиваются самороспуска СНП. И. о. главы ЦИК Киргизии Т. Абдраимов, как пишет П. Князев, заявил, что единственным легитимным законодательным органом с этого дня становится новый парламент. Будем считать, что нелегитимный Т. Абдраимов погорячился. Депутаты ЗС не стали слагать с себя полномочий и продолжали функционировать до 14 апреля 2005 г. Согласно требованиям Конституции [пункт 2 статья 68] полномочия СНП после их самороспуска переходят Президенту, в данном случае оно перешло Торага ЗС, который де - юре становился исполняющим полномочий Президента. И тут невольно вспоминаешь афинского оратора Ликурга: «Когда гнев богов постигает человека, то, прежде всего, божество отнимает у него здравый смысл и дает превратное направление его мыслям, чтобы он не сознавал своих ошибок».

Таким образом, как бы «бакиевцы» не желали признавать мою причастность к руководству страны, юридически, при их «содействии» с 29 марта по 14 апреля 2005г. исполнение полномочий Президента страны бесповоротно перешло Торага ЗС ЖК КР.

В 2008 г. после моего ареста, в Кыргызстане развернулась неприятная для К. Бакиева дискуссия по поводу его легитимности на посту президента Киргизии. Д.Астахов в своей публикации: «Драма президента Бакиева. России политически невыгодно продолжать поддерживать нелегитимную и нестабильную власть в Бишкеке» (14.09.2008 Ресурсный Центр "Гиндукуш" rchindukush@rambler.ru ) отмечал:

«Как утверждают оппоненты Бакиева, на следующий день после "тюльпановой революции" 24 марта 2005 года и бегства экс-президента Аскара Акаева и экс-премьер-министра Николая Танаева из страны, нынешний глава республики в нарушение Конституции Киргизии сам себя назначил премьер-министром и как следствие противозаконно стал исполнять полномочия президента Республики. Основанием для такого утверждения стал арест экс-спикера парламента Киргизии Ишенбая Кадырбекова, который на тот момент по должности исполнял полномочия президента страны. Аргументация оппозиции проста и логична. Если экс-президент Кадырбеков, обладающий по законам Киргизии иммунитетом, арестован, значит, Бакиев не признает его экс-президентом. А между тем 25 марта 2005 года высшим должностным лицом в Киргизии, а значит главой государства являлся спикер киргизского парламента Ишенбай Кадырбеков. Согласно положениям Конституции этой республики, действовавшим в 2005 году, премьер-министр назначается президентом с согласия одной из палат парламента. Следовательно, назначить Бакиева премьер-министром мог только законный спикер – исполняющий полномочия президента Киргизии Кадырбеков. От этого факта, основанного на конституционных требованиях, новой власти в Бишкеке трудно откреститься.

То ли по ошибке, то ли в надежде на то, что все сойдет с рук, окружение Бакиева к его несчастью, ничего не предприняло для легализации своего "вождя". Робкие попытки списать все на "революцию" некорректны, так как революция по своей природе не признает законы прежнего режима, в том числе и Конституцию».

***

Далее ситуация приобретает еще более драматичный оборот для «бакиевцев».

2 апреля 2005г. А. Акаев дает устное согласие на отставку с должности президента Киргизии. Комиссия парламента во главе с О.Текебаевым 3 апреля вылетают в Москву для переговоров по этому поводу.

«…Утром 4 апреля в здании посольства Киргизии в Москве Аскар Акаев вручил подписанное заявление о добровольном сложении полномочий президента спикеру парламента Омурбеку Текебаеву. При этом присутствовали бывший премьер-министр Николай Танаев и члены парламентской комиссии. Кроме того, в составе делегации был государственный нотариус, который заверил заявление. Подписав документ, Аскар Акаев произнес обращение к народу Киргизии. .... В подписанном в Москве документе говорилось о том, что Акаев прекращает исполнение полномочий президента с 5 апреля. ….

По словам Текебаева, подписанный документ должен «обеспечить легитимность и преемственность власти». (А. Князев)

То ли не понимая бессмысленность всех потуг по легимитизации власти без ЗС, то ли по иной причине Бакиев идет на самоубийственный шаг и, отправляя делегацию в Москву за заявлением А.Акаева, по сути, признает А. Акаева действующим легитимным Президентом. Тем самым, он признает, что все его творения до 5 апреля 2005 г. были антиконституционными, а изданные им решения в качестве премьер-министра, тем более указы как и.о. Президента были противоправными актами!

Данное обстоятельство все ставит на свои места. До сложения полномочий Акаева легитимными носителями власти были ЗС и СНП, а после 29 марта (сложения полномочий СНП) единственной легитимной законодательной властью было ЗС ЖК КР. Следовательно, добровольную отставку А. Акаева могло принять только ЗС ЖК КР!. И только ЗС как единственно легитимный орган в законодательной власти вместе с А. Акаевым (до 5 апреля) мог формировать исполнительную власть страны.

Тупо игнорируя очевидное только из-за того, что им не хотелось признавать тот факт, что исполнение полномочий Президента находится не в его руках, провозглашая себя премьер-министром и.о. Президента, К. Бакиев, по сути, загоняет себя в очередной правовой тупик и с головой погружается в уголовное поле.

«Такой ход событий в Киргизии, - пишет Д. Астахов,- ставит страну в нелепое положение перед мировым сообществом. Особенно в двусмысленное положение попадают партнеры, с которыми Киргизия имеет договорные отношения. Возникает элементарный вопрос. А насколько легитимными будут соглашения и договора Киргизии с другими государствами, если их подписывал незаконный правитель?

….

Ссылка на то, что Бакиев был избран всенародно, слаба по той причине, что само избрание президента Киргизии летом 2005 года произошло на основании нормативно-правовых актов, подписанных незаконно исполняющим полномочия президентом.

Удивительно, что Бакиев, который с такой легкостью расправился со своими оппонентами и сподвижниками, приведшими его во власть, так оплошал с арестом экс-спикера. Стоило ему разменивать свое хрупкое положение во власти на арест и уголовное преследование Кадырбекова?»

Тут, как говорится, комментировать нечего.

Из-за узурпации власти бакиевцами, Кыргызстан попадает в щепетильное положение. Нормативно-правовые акты, изданные самопровозглашенным К.Бакиевым, соглашения и договора Кыргызстана с другими странами, с субъектами иных государств подписанные им и его назначенцами провисают в воздухе. Как быть? Конечно, удобно все замять, сделать вид, что ничего не было, отнести все к издержкам революции и так далее, но от истины не убежишь. Надеюсь, что рано или поздно, но со временем правлению К. Бакиева будет дана справедливая историческая оценка. Сегодня, когда Кыргызстан готовится отметить свое 25-летие независимости, нельзя, как бы нам не было неудобно перед мировым сообществом, искажать свою историю. «История, - писал гениальный литератор Сервантес, - сокровищница наших деяний, свидетельница прошлого, пример и поучение для настоящего, предостережение для будущего».

Государство не может иметь будущее, если не будет извлекать урок из прошлого. От объективной, беспристрастной оценки событий этих дней зависит будущее страны. Надеюсь, члены Комиссии по развитию исторической науки при Президенте Кыргызской Республики будут далеки от политической конъектуры и смогут дать должную оценку событиям 24 марта 2005 г. Что касается последствий правды, то пусть голова по этому поводу болит у политиков. Это они творят и творили историю страны, это они должны найти выходы из положений. Если они решат, что Кыргызстан может и должен приобрести право на пересмотр соглашений, в которых интересы нашей страны были ущемлены по вине узурпаторов власти, то слава им. Если нет, то бог им судья.

Торага

Законодательного собрания Жогорку Кенеша

второго созыва с 24 марта по 14 апреля 2005 г.

Ишенбай Кадырбеков

«2005-жылдын март айында эмне болгон – революциябы, мамлекеттик төңкөрүшпү же бийликти басып алуубу?

Же

Бакиев өзүн-өзү кантип Премьер-министр жана КР Президентинин милдетин аткаруучу кылып дайындады»

Көз карандысыздык жылдарында болгон окуялар жөнүндө бир катар макалалар – анын ичинде А.Акаевдин китептери, К. Бакиевдин март революциясы жөнүндө эки китеби, саясатчылар А.Бекназаровдун, О. Текебаевдин, россиялык илимпоз-саясат таануучу А.Князевдин, ата мекендик жана чет элдик саясат-таануучулардын, журналисттердин китептери – чыккандыгына карабастан, бул жылдардын окуялары жана урунттуу учурлары көп суроолорду туудуруп келет.

“Тарыхтын фактылары биздин саясий көз карашыбызга туура келген учурда гана бизди кызыктырат”,-деп англис жазуучусу жана философ О.Л.Хасли жазгандай бул кадыресе көрүнүш.

Албетте, жогорудагы макала, китептердин авторлору, бул окуялардын катышуучулары катары тарыхты өздөрүнүн саясий көз караштары аркылуу таразалап баалашкан. Алардын мындай эмгектери кесипкөй тарыхчылар, юристтер, социологдор үчүн баалуу табылга болоорун эч ким тана албайт.

Мен жогоруда атын атап кеткен авторлордун аналитикалык ой жүгүртүүлөрү, өздөрүндө гана болгон маалыматтарга негизделип, көп учурда болуп жаткан окуяларга объективдүү баа берилген эмес. Тарыхый окуянын жүрүшүнөн тийиштүү фактылар четте калган жана жеткиликтүү маалыматтар менен толукталбаган. Ошондуктан, 2005-жылдын мартындагы окуялардын түздөн-түз катышуучусу катары, ошол кырдаалдын тарыхын тактап коюу иретинде жана окуяга катышуучулардын иштерине калыс баа берүү үчүн, келечек муунга кереги тийээр деген илгери үмүт менен, урунттуу учурларга, айрым бир фактыларга, ошол күндөрдүн майда-чүйдөсүнө чейин тактоо берүүнү туура көрдүм.

***

2005-жылдын 24-мартындагы окуялар коомчулук арасында кандайдыр бир эки-анжы пикирди жаратты. Бийликке келген кай бир саясатчылар 2005-жылдын 24-мартындагы окуяларды «революция» деп аташкан. “24-мартта элдик революция болду. Кандай атасаңар да башкача айта албайбыз” – дейт Р.Отунбаева. Саясаттын тарыхында “революция” түшүнүгү масштабдуу жана узак мөөнөттү камтып, бийликтин жалпы системасынын түп тамырынан бери алмашуусунда гана колдонулат. Ошого карабай, серепчилердин арасында, массалык маалымат каражаттары тарабынан божомолдонгон түшүнүктөр кеңири жайылгандан улам коомчулуктун аң-сезиминде “революция” түшүнүгү калыптана баштаган.

Википедия эркин энциклопедиясына ылайык, “Кыргызстандагы 2005-жылкы саясий туңгуюк – 2005-жылдын мартында болгон “түстүү революциялар” сериясындагы мамлекеттик төңкөрүш. Өлкөнүн президенти Аскар Акаевди бийликтен ажыратып, анын ордуна Курманбек Бакиевдин келиши менен шартталды.”

Россиялык окумуштуу-саясатчы Александр Князев өзүнүн китебин 2005-жылдын 24-марты мамлекеттик төңкөрүш” деп атап коюу менен автордук оюн түшүндүргөн.

Чыны менен эле 2005-жылдын март айында эмне болгон – революциябы, мамлекеттик төңкөрүшпү же бийликти басып алуубу?..

“Төңкөрүш” деген сөздүн түпкү маанисине кайрылсак, ал деле барып “революцияны” түшүндүрөт. Ошондуктан, бул окуяларды кээ бирөөлөр “революция” десе, айрымдары “мамлекеттик төңкөрүш” дешет, бирок түпкү мааниси боюнча бири-бирине карама-каршы келишпейт. Ал эми бийликти зордук же күч колдонуу менен басып алуу жөнүндө кеп боло турган болсо, бул мамлекеттик оор кылмыш катары бааланат (Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза кодексинин 295-беренесине ылайык). Тилекке каршы, бүгүнкү күнгө чейин бул маселе каралбай келет.

24-марттагы окуяга А.Кынев (Эл аралык саясий-гуманитардык изилдөөлөр институтунун серепчиси, 2005-жылы Кыргыз Республикасындагы парламенттик жана президенттик шайлоодо эл аралык байкоочу) “Кыргызстан “жоогазын революциясына” чейин жана кийин” аттуу макаласында төмөндөгүдөй мүнөздөмө берет: “Бул туңгуюктун натыйжасында өлкөдө мурунку бийликтегилер өз ичинен ыдырап, бийликке А.Акаевдин бийлигинин тушунда ар кайсы мезгилде ага оппозицияда жүргөн түркүн көз караштагы топтордун коалициясы келди. Негизинен алар башкалар үчүн кокустан пайда болгон вакуумду гана толуктап коюшту. Аталган коалициянын баштоочусу жана президенттин милдетин аткаруучусу болуп мурунку премьер-министр К.Бакиев болуп калды”. (http://igpi.ru/info/people/kynev/1128082583.html)

А.Кынев «эмне себептен жана кандай жагдайдын негизинде К.Бакиев өлкөнүн президентинин убактылуу милдетин аткаруучусу болуп калды?,-деп тыянак чыгарды? Эл аралык саясий серепчинин мындай тыянакты чыгарып маселени жаратышынын негизи барбы? Бул суроолорду анализдөөнүн кажети эми чыгып жатпасын?

Ошол эле учурда А. Князев өзүнүн китебинде Конституциялык соттун төрайымы Чолпон Баекованын оюн мындай берет: “Аскар Акаевди бийликтен четтетүү мыйзамдуубу? Президент Акаев өлкөнү таштап кетти. Ал уялбастан өлкөнү таштап, качып кетти, демек, анын ыйгарым укуктарын сактап калуусуна эч негиз жок деп эсептейм. Ал мамлекеттин чакчелекейин чыгарды. Конституциялык соттун төрайымы катары анын бул аракетин өлкөнүн президентинин милдетин аткаруу ыйгарым укугун токтотуусу деген тыянак чыгарам. Жаңы бийлик канчалык деңгээлде мыйзамдуу? Мыйзамдарга ылайык, бийликтин бир бутагы жоюлганда калган эки бийликтин бутагы тең салмактуулукту сактап туруу үчүн бардык күчүн жумшашы керек. Президент Акаевдин качып кетүүсү, премьер-министр Танаевдин бийликтен баш тартуусу менен биз аткаруу бийликтен да ажырадык. Ошондуктан мыйзам чыгаруу бутагы өлкөдө туруктуулукту сактоо үчүн бардык күчүн жумшашы керек. Конституцияга ылайык учурдагы легитимдүү парламент президенттик шайлоого чейин президенттин милдетин аткара турган жаңы премьер-министрди шайлады. Ал Курманбек Салиевич Бакиев”- деди.

Балким, ушундай Конституциялык Соттун төрайымынын тыянагынан улам башкалар, парламент К.Бакиевди премьер-министрликке шайлады, ошондуктан ал убактылуу Президенттин милдетин аткаруучу болуп калды,- деп ойлоп жүрүшкөндүр? Мындай саясий суроого Кыргыз Республикасынын Конституциясына же ошол учурда аракеттеги 2003-жылдагы референдумда кабыл алынган “Кыргыз Республикасынын Конституциясынын жаңы редакциясы жөнүндө” Мыйзамга кайрылып, жооп издейли.

“1. Кыргыз Республикасынын Премьер-министрин Кыргыз Республикасынын Президенти Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин депутаттарынын жалпы санынын көпчүлүгүнүн макулдугу менен дайындайт.” (71-берененин 1-пункту).

“Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин карамагына төмөнкүлөр берилет:

9) Кыргыз Республикасынын Премьер-министрин, Кыргыз Республикасынын Ѳкмөтүнүн мүчөлөрүн дайындоого макулдук берүү” (58-беренесинин 1-пунктунун 9-пунктчасы).

Мыйзамга ылайык, Кыргыз Республикасынын Премьер-министри парламент тарабынан шайланбайт, ал Президент тарабынан дайындалат.

“Жаңы редакциядагы Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 58-статьясынын 1-пунктунун 1-19, 21, 27, 28, 30-31-пунктчаларында каралган Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин ыйгарым укуктары Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин Эл өкүлдөр жыйыны тарабынан жүргүзүлөт" (9-пункт III бөлүм).

Демек, премьер-министр Эл өкүлдөр жыйынынын макулдугу менен Президент тарабынан дайындалмак.

Ошол күндөрү кырдаал аябай курчуп турган. Президент качып, премьер-министр өз каалоосу менен кызматынан баш тартты. Жогорку Сот гана легитимдүү болгон. Жогорку Кеңештин жаңы курамы (мындан ары – жаңы ЖК) Мыйзам чыгаруу жана Эл өкүлдөр жыйындарынын ыйгарым укуктарынын беш жылдык мөөнөтү бүтө электе эле Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 54-беренесинин 2-пунктунда белгиленгендей өзүнүн отурумун өткөрүп, мыйзам чыгаруу бийлигин басып алышкан.

Конституциянын 55-беренесинин 4-пунктуна ылайык, КР Жогорку Кеңешинин жаңы чакырылышынын биринчи отурумунан тартып Жогорку Кеңештин мурунку чакырылышынын мөөнөтү аяктайт. Ошол эле учурда Конституциянын жогоруда аталган ченемине ылайык Мыйзам чыгаруу жана Эл өкүлдөр жыйындарынын ыйгарым укуктары 2005-жылдын 14-апрелинде гана аяктайт. Мыйзам чыгаруу бийлигинде чар жайыт абал түзүлдү.

Ошол убакта ар бир мүнөт өлкөнүн тагдырын чечмек. Президенттин ыйгарым укуктары абада калкып турду. Жогорку Кеңештин жаңы курамы Төраганы шайлаган жок.

Кандай болгон күндө да бул кырдаалдан чыгуу зарыл эле. Ар бир саясий чечимдин артында мыйзамдуулук талабы жаткан. Ошонун баарын эске алып мен тез арада Жогорку соттун курамын чакырып, Борбордук Шайлоо комиссиясынын (мындан ары БШК) чечимин жокко чыгаруу зарыл экенин ошол кездеги «акаев режиминдеги» оппозицияда жүргөн санаалаштарыма сунуштадым. Эки палаталуу Жогорку Кеңештин ыйгарым укуктары 14-апрелде аяктамак. ЖКнын жаңы «акаевдик» курамын мөөнөтүнөн эрте каттоо менен мыйзам чыгаруу бутагында кош бийликтин болуусун шарттап турган эле. Мына ушул жагдайдан улам чыккан менин сунушумду А. Бекназаров, А. Мамбеталиева, А. Малиев О. Малеванная колдоп, Жогорку Соттун мүчөлөрүн чукул чакырылган кеңешмеге чакырууга кириштик. Узака созулган талкуудан кийин Жогорку Соттун курамы ЖК жаңы курамынын каттоосун жокко чыгарып, Конституциялык мыйзам талаасы калыбына келтирилди.

Бул окуяны А.Князев мындайча баяндайт: “Жогорку Соттун төрагасы Курманбек Осмонов: “Сот бир добуштан жаңы шайланган парламенттин курамынын каттоосу жокко чыгарылсын» деген чечим кабыл алды. Ошондуктан Конституцияда белгиленгендей ыйгарым укуктуу мандат 14-апрелге чейин Кыргызстандын эки палаталуу парламентине кайтарылып берилет”- деп айтты. Жогорку Соттун Кеңешмесине Жогорку Соттун 35 мүчөсүнүн 33 мүчөсү катышкан. Түнкү саат 23 чамасында парламенттин 2-чакырылышынын төрагасы болуп Ишенбай Кадырбеков шайланды. Кыргызстандын Конституциясы боюнча президент жана өкмөт башчылыгы жок болгондо алардын милдеттерин спикер аткарат.

Мамлекеттик жогорку бийлик бир секундага да кароосуз калбашы керек. “Падыша өлдү, жашасын падыша!”- деген туруктуулуктун шарты иштеши зарыл эле. 2005-жылдын 24-мартындагы А. Акаевдин качып кетиши, Премьер-министр Н. Танаевдин отставкасы, Жогорку Соттун КР ЖКнин жаңы курамын каттоосун жокко чыгарышынан кийин Президенттин ыйгарым укуктары КР эки палаталуу Жогорку Кеңешинин Төрагаларынын бирине берилиши керек болчу. Кимисине?

Өлкөнүн Конституциясы бул маселени жөнгө салган эмес.

Эгерде, эл өкүлдөр жыйынынын Төрагасы Президенттин милдетин аткарып турган болсо, анда карама-каршылыктар жаралышы мүмкүн болчу. Кантип? Төрага катары ал К. Бакиевди дайындоого сунушту Эл өкүлдөр жыйынына жөнөтүп, өзү башкарып турган депутаттардын макулдугун сурамак. Ал эми депутаттар Төраганын сунушун же кабыл алып же кабыл албай коймок. Андан ары Төрага депутаттардын чечимин Президенттин ыйгарым укугун аткаруучуга, тактап айтканда өзүнө кайра багыттамак. Озуно багытталган депутаттардын чечимин негизинде ал тийиштүү Жарлыкты чыгармак. Мындай кырдаалдын акылга сыйбастыгын түшүнүп, эч ким бул кадамга барган эмес.

Ошондой эле Жогорку Кеӊеш эки палатасынан, Мыйзам чыгаруу жана Эл өкүлдөр жыйынынан турган бир бүтүн мыйзам чыгаруу бийлиги эле. Ошондуктан өлкөнүн Президенти жок учурда Жогорку Кеӊештин кайсы бир палатасынын жеке аткаруу бийлигин түзүү боюнча чечим чыгаруусу туура эмес кадам болмок.

Кырдаалдын башкача кандай жолу бар эле?

Ал учурда Мыйзам чыгаруу жыйыны туруктуу иштеген орган катары жана укуктук келишпестикти жана бийликти күч менен басып алууну жаратпаш үчүн Эл өкүлдөр жыйынына премьер-министри дайындоого сунушту Мыйзам чыгаруу жыйындын гана Төрагасы бере алмак. Демек, ага ылайык, Мыйзам чыгаруу жыйынынын Төрагасы өлкөнүн Президентинин ыйгарым укуктарын аткарып Эл өкүлдөр жыйынынын макулдугун алгандан соӊ Премьер-министрди дайындоо жөнүндө Жарлыгын чыгармак. Дал ушундай мыйзамдуу жол менен аткаруу бийлигин түзүү маселесине байланышкан формалдуулук Конституциянын талаптарын бузбай туруп ишке ашмак..

Айтылган учурларды М.Жумакадыров “Коркунучтуу өнөкөт” (dozooffice@rambler.ru 13.08.2008 г.) макаласында: «… 2005-жылдын 25-мартында КР ЖК Эл өкүлдөр палатсында Премьер-министрдин кызматына К. Бакиевди КР ЖК Мыйзам чыгаруу жыйынынын Төрагасы, Президенттин ыйгарым укугун аткаруучу И. Кадырбеков сунуштады деген ой туулат. Себеби ошол учурунда Президент А. Акаев жана премьер-министр Н. Танаев качып кеткен, башка вариант болушу мүмкүн эмес эле»,- деп жазган.

Ушундай ой көпчүлүктүн аң сезиминде бар болучу. Бирок мен ошол учурда Мыйзам чыгаруучу жыйындын төрагасы катары К.Бакиевди премьер-министрликке дайындоого макулдук берүүнү ЖК Эл өкүлдөр жыйынына сунуштаган эмес элем. Анда эмне себептен ЖК Эл өкүлдөр жыйыны Консттитуцияны бузуп, К.Бакиевди премьер-министрлик кызматына дайындалышына макулдук берди? Менимче ошол учурдагы адамдык фактор, көрпенделик мыйзамды тебелеп кеткен.

Тактап коюуучу эң маанилүү маселе бар. КР ЖК Эл өкүлдөр жыйыны өз макулдугун берген күндө да, К.Бакиевдин премьер-министр болуп дайындалышы жөнүндө Жарлыкты ким чыгарып, ким бекиткен?

Президенттин укугун убактылуу аткаруучу катары мен андай Жарлыкка кол койгон эмесмин. Эч ким Бакиевди премьер-министрлике дайындаган эмес. Демек ал Президенттин ыйгарым укуктарын колдонууга укугу жок болучу. Бир сөз менен айтканда, К.Бакиев өз ыктыяры менен КР Кылмыш-жаза кодексинин “бийликти күч колдонуу менен басып алуу же бийликти зордук менен кармап туруу” жөнүндө 295-беренесин бузуу менен оор кылмышка кириптер болгон.

Бийликти легитимдүү жол менен өткөрүп берүү боюнча биздин демилгени эмне үчүн К. Бакиев жана анын тегерегиндеги «бакиевчилер» тоготкон жок? Бул суроо алигиче мени түйшөлтөт.

Менин оюмча, ошондогу “ЕuroNews” массалык маалымат каражаты дүйнө жүзүнө “Кыргызстанда бийлик алмашты. КР президентинин милдетин убактылуу аткаруучу болуп Мыйзам чыгаруусу жыйындын төрагасы И.Кадырбековдун колуна өттү”-деп жарыялай баштагандан тартып аларда кооптонуу жаралган. Ушул себептен, 2005-жылдын 24-мартынын түнү депутат А.Малиевдин кабинетинде Ү.Сыдыков экөөбүз катуу кайым айтышууга бардык. Мен учурдагы кырдаалды түшүндүрүп, кандай күндү баштан кечире турган болсок да, Конституцияны сактоого милдеттүү экенибизди аларга айтып, жеткире албадым. Ал эми бакиевчилер эртең менен ”ХАЯТТ” мейманканасында чет элдик өкүлчүлүк менен жолугушуум болорун билип, менин жоктугумдан пайдаланып, өз алдыларынча аракет кылышкан. Алар Эл өкүлдөр жыйынынын депутаттары аркылуу К.Бакиевди премьер-министрликке макулдугун алууга шашылышкан.

Мүмкүн, мен жаңылышып жаткандырмын. Бирок, бакиевчилер мыйзамдуу жолду эмес, акыры түбү жакшылыкка алпарбай турган жолду тандап, чоң жаңылыштык кетиришти.

Болоору болду, боесу канды. Конституцияны таануу жана ошол эле учурда анын талаптарын аткарбай коюу мүмкүн эмес эле. Бакиевчилердин дүүлүккөн психологиялык абалын байкап, абалдан чыгуунун жолу катары КР ЖК Мыйзам чыгаруу жыйынына Конституциянын алкагынан келип чыккан карама-каршылыктардан чыгуу максатында “Өзгөчө кырдаалдан чыгуу” жөнүндө мыйзам сунуштадым. Мыйзамдын долбоорун парламент колдоп, добуш берди. Мыйзамга кол коердон мурун К.Бакиевге маалымат бердим. Ал менден мыйзамды жарыялабай турууну, анын мааниси менен таанышып чыгууну суранды. Ошол учурда жаңы шайланган Жогорку Кеңештин курамынын иштөөсүнө каршы митингге чыккан көпчүлук парламенттин кеңсесине басып киришти. К.Бакиев “Өзгөчө кырдаалдан чыгуу” жөнүндө мыйзамдын текстин алып, чогулган элдин алдына чыгып туруп «бул мыйзам аркылуу Конституция токтотулду, жаңы шайланган депутаттардын курамынын тагдыры да чечилди» -деп, көпчүлүктүн көз алдында мыйзамга кол койду. Чогулган эл тынчып К.Бакиев менен шаардын борбордук аянтына жөнөштү. Аянттан кайтып келгенден кийин ал менден мыйзамды жарыялабоону өтүндү. Анын ою боюнча, мыйзам күчүнө кирип кеткен күндө К.Бакиев саясаттан сыртка чыгып калам деп чочулаган. Эгерде “Өзгөчө кырдаалдан чыгуу” жөнүндө мыйзам күчүнө киргенде анда баш мыйзам токтотулуп, андан соң кийинки кадамдарга барып убактылуу аткаруу бийлиги түзүлүп, ал өлкө Президентинин шайлоо мөөнөтүн белгилеп, аны уюштуруп, өткөрүүнү дайындамак. Бул революциялык кырдаалдын классикалык формасы. Качан баш мыйзам токтотулганда убактылуу аткаруучу бийлик - негизги укуктук акт катары декретти колдонмок. Бул 2010-жылдын 7-апрелинде ийгиликтүү колдонулган.

Ошентип толкуган элдин көксөөсү сууп, жаңы парламент таркатылмак. Эл алдында берген убадасына аткарылмак. Эң негизгиси бийликти зордук менен басып алган дегенден четтемек. Тилекке каршы, «бакиевчилер» жеңиштин эйфориясынан чыгалбай алысты көрө билбегендиктенби же укуктук сабатсыздыктанбы, элдин үмүт-көксөөсүн сатып кетишти. Алар Жогорку Кеңештин эски курамын таркатышып, жаңы курамды кайра тирилтүүнүн айла-амалын жасай башташты. 2005-жылдын 24-мартындагы окуянын негизги себеби шайлоо, негизги өзөк ошол шайлоонун айынан чыккан. Ошентип алар жаңы парламенттин курамы менен бийликти биротоло кармап калуу жолун тандап алышты.

Ѳзүн-өзү премьер-министр деп дайындаган К.Бакиев 25-мартта Борбордук шайлоо комиссиясынын төрагасынын милдетин аткаруучу кылып Т.Абдраимовду дайындайт. Ошол эле учурда, Борбордук шайлоо комиссиясынын төрагасы С.Иманбаев ээлеген кызматынан четтетилген эмес (кайра кош бийлик). К.Абдраимов дароо эле БШКдан КР ЖКнин жаңы курамын каттоодон өткөрүүгө жетишет да, анын экинчи ирет мыйзамсыз иш алпаруусуна жол ачат.

26-мартта бул каталыгын түшүнгөн К.Бакиев С.Иманбаевди Борбордук шайлоо комиссиясынын төрагалыгынан четтетүү боюнча жарлыгын чыгарат.

Бул жерде суроо туулат? Өзүн-өзү Президентмин деп, легитимсиз жол менен келген адамдын мыйзамсыз Жарлыгы менен дайындалган Т. Абдраимовду БШКнын төрагасы кылып эсептөөгө болобу? Албетте-жок!

27-мартта ЖКнын жаңы курамы өзүнүн ишин баштайт. Ошол эле убакта Жогорку Соттун токтому менен Мыйзам чыгаруу жана Эл өкүлдөр жыйындарынын мөөнөтү 2005-жылдын 14-апрелинде аяктары тастыкталган. Ошондуктан эки палаталуу парламенттин ыйгарым укуктарын ЖКнын жаңы курамы аткара албайт болчу. Ушул башаламандыкка карабай, ЖКнын жаңы курамы ишин улантып жатты, ал эми Бакиев анын макулдугуна ээ болду.

Бул окуяларды М. Жумакадыров мындайча сүрөттөгөн: «КР ЖКнин жаңы курамынын К. Бакиевди премьер-министр кылып дайындоосуна макулдук бериши менен К. Бакиевдин каалоосунун ишке ашуусу кырдаалды дагы да тереңдетти. Мындай акылга сыйбаган чечимдерге себепти табуу кыйыныраак. Бул демек, КР ЖКнин Эл өкүлдөр палатасынын макулдугунун легитимдүүлүгүн тааныбагандык болуп эсептелинет. Ушундай алашем чечимдерден кийин 2005-жылдын 25-мартынан тартып КР ЖКнын жаӊы курамынын макулдугун алганга чейинки убакытта бийлик арабөк абалда турду. Дал ушул учурда КР Президентинин ыйгарым укуктарын аткаруу эки спикерге өттү. Биринчиси мөөнөтү 2005-жылдын 14-апрелинде бүтө турган КР ЖК Мыйзам чыгаруу жыйынынын төрагасы Ишенбай Кадырбековго жана жаӊы чакырылган КР ЖКнын Төрагасы Өмүрбек Текебаевге. Кыскасы бул өткөөл мезгилди бийликтин хаос мезгили десек болчудай. Анын үстүнө К. Бакиевдин чечимдеринен абал дагы да татаалдашып калган эле. Кайрадан эле баягы суроо туулат?Ким жана кайсы КР Президентинин ыйгарым укуктарын аткаруучу К.Бакиевдин талапкерлигин сунуштады жана аны премьер-министирликке ким көрсөттү?»

Ооба, чынында эле анын бекитилиши жөнүндө жарлыкты ким чыгарган деген суроо кайрадан пайда болот?

Мыйзам чыгаруучу бийликтин ыйгарым укуктарын бир эле учурда эки парламент аткара алмак эмес. Бир учурда эки парламенттин отурумун, президиумда үч төрага, ал эми залда эки палатанын жана Жогорку Кеңештин жаңы курамынын депутаттарынын отурганын элестетүүгө мүмкүн эмес. Алар чечимди кантип кабыл алмак? Балким, бакиевчилер учурдагы окуялардын акылга сыйбастыгын түшүнүп туруп, мыйзам чыгаруу жана эл өкүлдөр жыйындарынын курамдарын таркатуу аракетин көрүшөт. 29-мартта алардын күчү Эл өкүлдөр жыйынын таратууга гана жетти. П. Князев жазгандай БШКнын төрагасынын милдетин аткаруучу Т. Абдраимов “бул күндөн тартып бирден-бир легитимдүү мыйзам чыгаруу органы жаңы парламент» деп жарыя салат. Мындай жарыяны легитимсиз Т.Абдраимовдун аша чапкандыгы деп коелу. Себеби, Мыйзам чыгаруу жыйынынын депутаттары өздөрүнүн ыйгарым укутарын токтотпостон 2005-жылдын 14-апрелине чейин улантышты да.

Конституциянын талаптарына ылайык, эл өкүлдөр палатасы өзүн таркаткандан кийин, алардын ыйгарым укуктары Президентке өтөт. Мындай шартта алардын ыйгарым укуктары Президенттин милдетин аткаруучу болуп калган мыйзам чыгаруу жыйынынын төрагасына өтөт. Бул кырдаалдын юридикалык жагы. Аргасыздан афиналык чечен Ликургдун Леократка каршы айтканы: “Кудайдын каары адамга жеткенде, алгач кудай анын аң-сезимин алып, өзүнүн каталарын түшүнбөшү үчүн анын ой жүгүртүүсүнө тескери багыт берет”-деген сөзү эске келет.

“Бакиевчилер” канчалык өлкөнү башкарууга катыштыгым бар экендигин тааныгылары келбесе да, 2005-жылдын 29-мартынан 14-апрелге чейин мыйзамдык жагынан алганда, Президенттин ыйгарым укуктарын аткаруу КР ЖКнын Мыйзам чыгаруу жыйынынын Төрагасына кыйшаюсуз өткөндүгүн тануу мүмкүн эмес.

2008-жылы мен камалгандан кийин өлкөдө Кыргызстандын Президентинин легитимдүүлүгү туурасындагы Бакиев үчүн жагымсыз талкуу башталды.

Д.Астаховдун “Президент Бакиевдин драмасы. Россия үчүн Бишкектеги легитимсиз жана туруксуз бийликти колдоону улантуу саясий жактан пайдасыз” макаласында ошол күндөрдү мындайча баяндайт (14.09.2008, Ресурсный Центр "Гиндукуш" rchindukush@rambler.ru): “Бакиевдин оппоненттери белгилегендей, 2005-жылдын 24-мартындагы “жоогазын революциясынан” кийин жана экс-президент Аскар Акаев жана экс-премьер-министр Николай Танаев өлкөдөн качып, республиканын азыркы башчысы Кыргызстандын Конституциясын бузуу менен өзүн-өзү Премьер-министр кылып дайындап, мыйзамсыз Президенттин милдетин аткаруучу болуп алды. Мындай айтууга экс-спикер Ишенбай Кадырбековдун камалышы негиз болот. Ал ошол убакта кызматы боюнча мамлекеттин президентинин ыйгарым укуктарын аткарган. Оппозициянын аргументтери жөнөкөй жана түшүнүктүү. Эгер Кыргызстандын мыйзамы боюнча иммунитетке ээ болгон экс-президент Кадырбеков камакка алынса, демек, Бакиев аны экс-президент катары тааныгысы келген эмес. Ошол эле учурда 2005-жылдын 25-мартында Кыргызстандын эң жогорку бийлик ээси же мамлекеттин башчысы кыргыз парламентинин төрагасы Ишенбай Кадырбеков болгон. Бул республиканын 2005-жылдагы күчүндө турган Конституциясына ылайык премьер-министр парламенттин бир палатасынын макулдугу менен Президент тарабынан дайындалат. Демек, Бакиевди премьер-министрликке Кыргызстандын президентинин ыйгарым укуктарын аткарган мыйзамдуу төрага И.Кадырбеков дайындамак. Конституциялык талаптарга негизделген бул далилден Бишкектеги жаңы бийликтин кутулушу кыйын».

Балким унутулат деген үмүттө же жаңылыштык менен Бакиевдин тегерегиндегилер анын шоруна анын бийлигин мыйзамдаштырууга эч аракет кылышкан жок. Баарын революцияга шылтап коюу болбогон кеп, анткени революция өзүнүн табигатында мурунку режимдин мыйзамын, анын ичинде Конституцияны тааныбайт. ….

Бир сөз менен айтканда көз карандысыз Кыргызстандын тарыхында биринчи жолу жаңы бийликти сабатсыз жана иретсиз мыйзамдаштыруу менен мамлекеттик көңтөрүш болуп өттү».

***

“Бакиевчилер” үчүн андан аркы кырдаал мындан да курч өнүгүп, драмалык түргө өтө баштайт.

2005-жылдын 2-апрелинде А.Акаев Кыргызстандын президенти кызматынан кетүү жөнүндө оозеки макулдугун берет. Ө.Текебаев баштаган парламенттин комиссиясы 3-апрелде сүйлөшүү үчүн Москвага учуп барышат.

“Эртең менен 4-апрелде Москвадагы Кыргызстандын элчилигинде Аскар Акаев парламенттин спикери Ѳмүрбек Текебаевге өз каалоосу менен президенттин ыйгарым укуктарын тапшыруу жөнүндө арызын берди. Ага мурунку премьер-министр Николай Танаев жана парламенттик комиссиянын мүчөлөрү катышкан. Мындан тышкары делегациянын курамында арызды күбөлөндүргөн мамлекеттик нотариус катышты. Документке кол койгондон кийин Аскар Акаев кыргыз элине кайрылуу жолдогон. Москвада кол коюлган документте Акаев президенттин ыйгарым укуктарын 5-марттан тартып токтоткондугу айтылат. Текебаевдин айтуусу боюнча кол коюлган документ бийликтин легитимдүүлүгүн жана улантылышын камсыздашы керек (А.Князев)».

Мыйзам чыгаруу жыйынысыз бийликти легитимдештирүү боюнча аракеттерден майнап чыкпагандыктанбы же түшүнбөстүгүбү айтор Бакиев А.Акаевдин арызын алып келүү үчүн Москвага делегация жөнөтүп, өзүн курмандыкка чалган кадамга барат. Демек, ал мындай кадам менен А. Акаевди иштеп жаткан легитимдүү Президент катары тааныды. Ошону менен бирге ал, 2005-жылдын 5-апрелине чейинки анын бардык аракеттери премьер-министр катары кабыл алган чечимдери, Президенттин милдетин аткаруучу катары чыгарган жарлыктары Конституцияга каршы экендигин мойнуна алды дегенди билдирет.

Бул жагдай бардыгын орду ордуна коет. Акаевдин ыйгарым укугун токтотконго чейин бийликтин легитимдүү бутагы КР ЖК Мыйзам чыгаруу жана Эл өкүлдөр жыйыны болсо, 29-марттан кийин Эл өкүлдөр жыйыны ыйгарым укугун токтоткондон кийин мыйзам чыгаруу бийлигиндеги бирден-бир легитимдүү орган КР ЖК Мыйзам чыгаруу жыйыны эсептелген. Ушундан улам, А. Акаевдин өз ыктыярдуу отставкасын КР ЖК Мыйзам чыгаруу жыйыны гана кабыл алмак! Ошондо гана бирден-бир легитимдүү мыйзам чыгаруу орган катары Мыйзам чыгаруу палатасы А. Акаев менен (5-апрелге чейин) аткаруу бийлигин түзүшмөк.

Ошентип, Бакиев Президенттин ыйгарым укуктарын аткаруу өз колунда эместигин кашайып тааныгысы келбегендиктен, өзүн-өзү премьер-министр кылып, президенттин милдетин аткаруучу болом деп, ал кезектеги укуктук туңгуюкка кептелип, кылмыштуулукка малынды.

“Кыргызстандагы мындай окуялардын жолу дүйнөлүк коомчулуктун алдында өлкөнү ыңгайсыз акыбалга кириптер кылды, - деп жазат Д.Астахов. – Айрыкча эки тараптуу катнаштары бар өнөктөштөр эки анжы ойдо калышты. Мыйзамсыз башкаруучу кол койгон макулдашуулар жана келишимдер канчалык деңгээлде легитимдүү болуп калат?-деген жөнөкөй суроо туулат.

Бакиевди жалпы эл шайлаган деген пикирлер суу кечпейт, себеби 2005-жылы жайында болгон Кыргызстандын Президентин шайлоо өнөктүгү мыйзамсыз милдет аткарган Президенттин кабыл алган нормативдик-укуктук актыларынын негизинде өткөрүлгөн.

Аны бийликке алып келген жактоочулары менен оппоненттеринен оңой-олтоң кутулган Бакиев, экс-спикерди камака алуу менен жаңылыштык кетиргени таң калтырат. Эптеп бийликти колуна кармай албай туруп Бакиевдин Кадырбековду камоого жана куугунтуктоого зарылчылыгы бар беле?”(Д. Астахов).

Мындай пикирге кайра кайрылып пикир айтуунун кажети жок.

Бакиевчилердин бийликти зордук менен басып алышынан Кыргызстан ыңгайсыз абалда калды. Өзүн-өзү такка отургузган Бакиев тарабынан чыгарылган ченемдик укуктук актылар, башка өлкөлөр менен түзүлгөн макулдашуулар жана келишимдер, башка мамлекеттердин субъектилери менен кол коюлган документтер арабөк абалда калды. Эмне кылыш керек? Албетте, баарына көз жумуп, революцияга шылтап койсо болот, бирок акыйкаттыктан кача албайсың. Эртели, кечпи, К.Бакиевдин башкаруусуна акыйкат тарыхый баа берилет деп ишенем. Бүгүн, Кыргызстан өзүнүн 25-жылдык көз карандысыздыгын белгилөөгө даярданып жатканда, дүйнөлүк коомчулуктун алдында өз тарыхын бурмалоого жол бербеши керек. “Тарых – биздин кылган иш-аракетибиздин байлыгы, өткөндүн күбөсү, азыркынын үлгүсү жана сабагы, келечектин колдоочусу” – деп айткан гениалдуу адабиятчы Сервантес.

Мамлекет өткөндөн сабак албаса, анын келечеги бүдөмүк. Бул күндөрдүн окуяларын объективдүү, акыйкат баа берүүдөн өлкөнүн келечеги көз каранды. Кыргыз Республикасынын Президентине караштуу тарыхый илимди өнүктүрүү боюнча Комиссиянын мүчөлөрү 2005-жылдын 24-мартындагы окуяларга саясий жан тартуудан алыс болуп туура, калыс баа берет деп ишенем. Акыйкаттын кесепеттери боюнча саясатчылардын башы оорусун. Өлкөнүн тарыхын ушулар жазып, алар тастыкташат, алар абалдан чыгуунун жолун издешсин. Эгер алар Кыргызстан бийликти басып алгандардын күнөөсү менен өлкөнүн кызыкчылыгы басмырланган макулдашууларды кайра караштырууга укук алышы мүмкүн деп чечишсе, аларга даңк! Эгер мындай чечимге келбесе, кудайга тапшырдык.

Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин экинчи чакырылышынын Мыйзам чыгаруу жыйынынын 2005-жылдын 24-мартынан 14-апрелине чейинки Төрагасы

Ишенбай Кадырбеков

Стилистика и грамматика авторов сохранена.
Мнение авторов может не совпадать с позицией редакции.
Как разместить свой материал во «Мнениях»? Очень просто
Добавить

Другие статьи автора

24-01-2022
Об аннулировании диплома Орозайым Нарматовой
26084

05-01-2022
«Гордиева узел» Кумтор
7103

14-05-2021
О национализации Кумтора: Почему, видя очевидный грабеж страны, мы принимаем решение с оглядкой
8306

13-05-2021
Крах экологии Кумтора
11593

29-04-2021
Знаковые ли события?
6161

05-04-2021
Границы — яблоко раздора
10773

04-05-2020
Беззащитная Конституция
7043

23-03-2019
Украденное право избирателей
10850

20-02-2019
Все могут короли
11762

01-02-2019
О государственных гарантиях высшим должностным лицам в законопроекте депутата М.Бакирова
12959

Еще статьи

Комментарии
Комментарии будут опубликованы после проверки модератором

×